Dat wij ons kapot werken. En dat de sociale onrust alleen maar stijgt. De regering voert besparingen door, werkgevers voeren besparingen door, en werknemers lijken alsmaar langer en meer te werken. Alina Kneepkens en Jozef Devillé gingen voor Panorama op zoek naar alternatieven voor dit pure survivalscenario. Hun ervaringen.
Over echte alternatieven voor dat leef-om-te-werken scenario wordt weinig gesproken. Het deed het ons nadenken over ‘that idea that refuses to die’ dat internationaal ook steeds meer aandacht krijgt: een onvoorwaardelijk basisinkomen voor iedereen.
Het is onze bedoeling te kaderen wat een basisinkomen precies is en welke impact het op mensenlevens kan hebben. Maar ook antwoorden te zoeken op de vaak terugkerende bezwaren: ‘dat is toch nooit betaalbaar’ en ‘mensen gaan lui worden’. En neen, het is geen communisme. Je mag naast je basisinkomen nog zoveel werken en verdienen als je wil.
We hebben België doorkruist voor interviews met experten zoals Philippe Van Parijs, Guy Standing en Roland Duchâtelet. We vlogen naar Namibië en Zuid Afrika voor een experiment met 1000 mensen in armoede. En we reden naar het rijke Zwitserland omdat daar in 2016 een referundum wordt gehouden over de implementatie van een basisinkomen voor elke Zwitser.
Onze hele productieperiode lang zagen we de sociale onrust stijgen, met name op de betoging van 6 november in Brussel. Naast een vuistslag van een boze havenarbeider brachten we van die betoging ook onrustwekkende beelden mee terug naar de montagekamer. Maar bij iedereen met wie we over deze reportage spraken was er telkens weer die sprankel van ‘interessant’ of ‘dit zou inderdaad wel eens iets kunnen zijn’. Nog nooit heb ik een reportage gemaakt waarbij zoveel mensen spontaan hulp aanboden of zo positief reageerden op het onderwerp. Nieuwsgierigheid naar alternatieven, het doet wat met een mens. We beseffen heel goed dat het basisinkomen een utopisch idee is. Maar dat waren de afschaffing van slavenarbeid en de invoering van vrouwenstemrecht ook ooit.
Artikel 23 uit onze grondwet laat verstaan dat elke burger verzekerd moet zijn van o.a. onderdak, sociale zekerheid, culturele en maatschappelijke ontplooiing. We zien echter dat deze rechten lang niet meer gegarandeerd worden in onze samenleving. We zouden daar boos of opstandig over kunnen worden. Of we zouden onze overheid in gebreke kunnen stellen. Een overheid die een basisinkomen zou implementeren zou haar eigen grondwet naleven, eigenlijk.
Wij wilden graag alternatieven laten zien die wel degelijk een positieve impact op ons leven en onze overheid kunnen hebben.
Het basisinkomen zou kunnen zorgen voor een maatschappij waarin mensen echt vrij zijn. Werken uit absolute noodzaak hoeft dan niet meer. Er komt een mogelijkheid om te doen wat je echt graag doet.. Mensen zouden kunnen kiezen hoeveel uren ze nog willen werken (en extra loon bovenop hun basisinkomen verdienen) en bijgevolg in welk sòòrt job ze willen werken. In mijn wildste dagdromen stel ik me een België voor waarin werkgevers van bv. afvalverwerking of callcenters (de zogenaamde shit jobs) hun lonen en voorwaarden veel aantrekkelijker moeten maken om die jobs nog ingevuld te krijgen. En terecht! Het zou een maatschappij zijn waarin mensen opnieuw ambachten gaan studeren of andere opleidingen omdat ze die ergens onderweg links lieten door tijdsgebrek. Een maatschappij waarin mensen zichzelf persoonlijk en professioneel echt kunnen ontwikkelen. Tja, ik ga weer aan het dagdromen; hoe innovatief zouden wij Belgen niet zijn in dat geval? We mochten de saxofoon en de anticonceptiepil al op onze naam schrijven, maar wie weet vindt een Belg met een basisinkomen zomaar de technologie uit voor pakweg de klimaatproblematiek…
Voor de reportage vertrokken we van de overtuiging dat het basisinkomen een goed idee is maar ondergewaardeerd door politici en de publieke opinie. De antwoorden op de bezwaren als ‘mensen gaan lui worden’ krijgen een stevige tik door de getuigenissen in Namibië en een winnares van het Belgische krasspel Win For Life.
Maar is het systeem betaalbaar? Op die vraag wilden we toch ook graag een constructief antwoord vinden. Dat vonden we in het berekeningsmodel van Axelle De Brandt, Pierre Catelin en Ismaël Daoud. Twee therapeuten en een ingenieur die in hun vrije tijd gingen nadenken en cijferen voor een ander België: een land waarin elke volwassene, maandelijks, levenslang en onvoorwaardelijk 1500 € van de overheid krijgt. Hun model werd doorgelicht en als wiskundig in orde bevonden door de VRT-factcheckers. Het is weliswaar een statisch model, met daarin projecties van dynamische effecten zoals bv. een stijging van de koopkracht en de impact op zorg- en welzijnskosten. Een volledig dynamisch model is onmogelijk voor het basisinkomen vertellen economen ons. In de uitzending kan u een verkorte versie van het berekeningsmodel van Ismaël bekijken. Op deze pagina en op de facebookpagina van Panorama kan u vanaf donderdagavond 18/12 de volledige uiteenzetting van de berekening bekijken. Daarin hoort u alle redeneringen achter de verschuivingen in dit model.
Deze berekening is slechts één model. Het is een blauwdruk voor een andere overheid; slanker en efficiënter. Een eerste vingeroefening, want je moet ergens beginnen. Maar het vergt meer dan 5 minuten politieke moed om onze overheid zo grondig te hervormen. We hopen hiermee vooral het debat rond de mogelijkheid van het basisinkomen op te starten. En misschien inspireert het andere economen, politici en moedige burgers die verder willen nadenken over de haalbaarheid van een basisinkomen voor België.
BIG: Als u, net zoals ons, gecharmeerd werd door het experiment in Namibië; weet dan dat u met een donatie van slechts 7€ een volledig basisinkomen van 1 maand voor iemand in Otjivero zorgt. Daarmee kan een volwassene de schoolpremie van zijn kinderen betalen, iets anders dan maïsmeel serveren en misschien zelfs een eigen winkeltje beginnen. Zo kan u ook deel worden van m.i. één van de spannendste experimenten in de geschiedenis van de mens. En Rudolphina, de vrouw met de naaimachine zoekt een betere machine om meer mooie kleren te maken…
voor donaties kan u best mailen naar wdiergaardt@elcrnam.org
Over het experiment: http://www.bignam.org/
Kijk op 18 november naar Panorama op Canvas TV , of daarna online op deredactie.be,
‘IEDEREEN EEN BASISINKOMEN’ is een reportage van Jozef Devillé & Alina Kneepkens
en
Doruntina Islamaj, Stijn De Moor, Kwinten Van Laethem, Caroline Pellecom, Sofie De Blieck, Pieter Lambert, Tom Keymeulen, Ben Joos, Steven, Frank Tierens, Gertjan Van Haver, Michel Ronsmans, Stijn Van Gool, Frank Duchène, Helga Duchamps, Maaike Kneepkens, Pablo Eekman, Peter Brems, Nathalie Willio, Roel Vandevelde, Ken Dekeyser, Lise Bridts, Inge De Keersmaeker, Mouna Dridi, Jan Konings en Pascal Seynhaeve.
PANORAMA 